“Ο Μαγικός Αυλός” του Μότσαρτ

Το έργο και η τεκτονική πλευρά του Μότσαρτ

Η Όπερα ο «Μαγικός Αυλός» του Μότσαρτ είναι ένα Ζίνγκπιλ σε δύο πράξεις. Το λιμπρέτο είναι του Σικανέντερ. Η πρώτη παράσταση έγινε το 1791 έτος του θανάτου του Μότσαρτ.

Ο Μαγικός Αυλός περιέχει όσα επιθυμεί η καρδιά και ο νους του φιλόμουσου κοινού. Δεν είναι μόνο η πιο επιτυχημένη λυρική σύνθεση του Μότσαρτ αλλά ίσως το πιο πολυπαιγμένο έργο στο σύνολο της φιλολογίας της όπερας. Αναπτύσσονται εδώ φιλοσοφικές και ουμανιστικές σκέψεις δοσμένες μέσα από τη μουσική που ελκύουν διεθνές ενδιαφέρον. Το μυστικό της επιτυχίας του έργου είναι ότι γοητεύει όλες τις ηλικίες γιατί είναι ταυτόχρονα ένα παραμύθι για παιδιά και ένα οικουμενικό δράμα για τους φιλοσόφους. Ο Μότσαρτ από το 1784 και ο Σικανέντερ από το 1788 ήταν μέλη σε τεκτονικές στοές. Η όπερα αυτή κρύπτει αρχές της Τεκτονικής σκέψης και θεωρείται «μασονική όπερα».

Υπόθεση

Α’ πράξη  

Η όπερα ξεκινά με μια εισαγωγή με τρεις συγχορδίες. Να σημειωθεί ότι το 3 αποτελεί συμβολικό αριθμό για τους τέκτονες. Το ζωηρό θέμα αποτελείται κι’ αυτό από 3 επαναλαμβανόμενα κτυπήματα.

Τρέχοντας να φύγει από ένα γιγαντιαίο δράκο που βγάζει φωτιές ο Πρίγκιπας Παμίνο λιποθυμά. Τρεις μάγισσες τον σώζουν. Ο γητευτής των πουλιών Παπαγκένο εμφανίζεται με ένα πουπουλένιο ρούχο και ένα αυλό και καυχιέται ότι αυτός σκότωσε το τέρας. Τραγουδά μια άρια απλή και στροφική. Αλλά οι 3 μάγισσες ξαναγυρνούν και για τιμωρία βάζουν ένα λουκέτο στο στόμα του Παπαγκένο, στο όνομα της Βασίλισσας της Νύχτας. Η Βασίλισσα εμφανίζεται και είναι σε απόγνωση διότι έχουν απαγάγει την κόρη της Παμίνα. Δίνει το πορτρέτο της Παμίνα στον Πρίγκιπα και του υπόσχεται το χέρι της κόρης της αν μπορέσει να την ελευθερώσει από την εξουσία του κακού Σαράστρο. Ο Ταμίνο βλέποντας το πορτρέτο την ερωτεύεται και υπόσχεται να βοηθήσει. Ακούουμε την άρια «Dies Bildnis ist bezaubernd schön!» (Αυτή η εικόνα είναι τόσο μαγευτικά όμορφη!). Ακολούθως η Βασίλισσα θρηνεί «Zum Leiden bin ich auserkoren, denn meine Tochter fehlet mir» (Εκλέχθηκα να υποφέρω από την απουσία της κόρης μου). Οι τρεις γυναίκες προσφέρουν στο Ταμίνο ένα μαγικό αυλό ο οποίος μπορεί να αλλάξει το χαρακτήρα του ανθρώπου (π.χ. η κακία γίνεται καλοσύνη) και στον Παπαγκένο, ο οποίος είναι ελεύθερος πλέον να μιλά, μαγικά καμπανάκια για να τον προστατεύουν.

Στο ανάκτορο του Σαράστρο ο επιστάτης Μονόστατος προσπαθεί να αναγκάσει την Παμίνα να ενδώσει στις προτάσεις του. Τυχαία ο Παπαγκένο βρίσκει τη Παμίνα και τη σώζει από το Μονόστατο. Ο Παπαγκένο της φανερώνει την αγάπη του Πρίγκιπα Ταμίνο. Εδώ ακούμε τον ύμνο του έρωτα από τον Παπαγκένο και τη Παμίνα «Mann und Weib und Weib und Mann reichen an die Gottheit an» (Άνδρας και γυναίκα, γυναίκα και άνδρας να φτάνουν τα όρια του Θείου). Εδώ ο Μότσαρτ ενώνει αρμονικά το ανάλαφρο στυλ του Παπαγκένο με τις κολορατούρες της Παμίνα.

Στο μεταξύ ο Πρίγκιπας φθάνει στο ναό της Σοφίας και μαθαίνει ότι ο Σαράστρο κυβερνά εκεί. Πάνω από τις 3 πύλες έχουν χαραχθεί οι λέξεις: Λογική, Σοφία, Φύση, και καταλαβαίνει ότι πρόκειται για το Ναό της Γνώσης. Με το Μαγικό Αυλό καλεί την Παμίνα. Εν τω μεταξύ ο Παπαγκένο μαγεύει τους φρουρούς και τα ζώα με τα καμπανάκια του, κι αυτά χορεύουν ασταμάτητα. Ο Σαράστρο επιστρέφει, τιμωρεί το Μονόστατο και οδηγεί τον Ταμίνο και τον Παπαγκένο στο ναό για τη νενομισμένη δοκιμασία. Μόνο τότε θα ανήκουν στην ένωση των μυημένων.

Β’ Πράξη

Ο Σαράστρο ευχαριστεί τους ιερείς – αδελφούς του που συμφωνούν ότι ο Ταμίνο και η Παμίνα προορίζονται ο ένας για τον άλλο. Ο Ταμίνο είναι άξιος ως υποψήφιος για την ένωση των μυημένων και ο Σαράστρο παρακαλεί τους Θεούς «O Isis und Osiris, schenket der Weisheit Geist dem neuen Paar» (Ω, Ίσιδα και Όσιρη δωρίστε το πνεύμα της σοφίας στο νεαρό ζευγάρι). Ο Μότσαρτ ταυτίζει με λεπτότητα τους ιερείς και τους τέκτονες. Στη χορωδία ακούγονται πάλι οι 3 συγχορδίες της εισαγωγής. Αυτή η σειρά των συγχορδιών θα ακουστεί 3 φορές. Η τριπλή συγχορδία ακούγεται εκτός από την εισαγωγή, στα λόγια του Σαράστρο όταν εγκωμιάζει τις 3 αρετές του Ταμίνο (ήθος, εχεμύθεια και φιλανθρωπία). Υπάρχουν 3 κυρίες, 3 αγόρια, 3 όργανα. Θα ακουστεί επίσης στο φινάλε όταν ο Ταμίνο βρίσκει 3 ναούς στην είσοδο του Βασιλείου, κάνει 3 απόπειρες να μπει και δοκιμάζεται 3 φορές. Στην πρώτη δοκιμασία ο Ταμίνο και ο Παπαγκένο ορκίζονται να μη μιλήσουν σε κανένα. Αντιστέκονται στον πειρασμό να μιλήσουν στις 3 κυρίες. Ο Μονόστατος, εν τω μεταξύ, πλησιάζει την κοιμισμένη Ταμίνα αλλά η Βασίλισσα της Νύχτας εμφανίζεται και ορκίζεται εκδίκηση για το Σαράστρο λέγοντας της Παμίνας να τον σκοτώσει, φέρνοντας πίσω τον ηλιακό κύκλο που κάποτε έλαβε από το σύζυγό της. Τραγουδά την άρια «Der Holle Rache Kocht in meinem Herzen» (Η εκδίκηση βράζει στην καρδιά μου). Η άρια αυτή έχει ιδιαίτερα απαιτητικές κολορατούρες σε ακραία έκταση φωνητικής σκάλας.

Ο Μονόστατος ο οποίος κρυφάκουσε για το φόνο εκβιάζει την Παμίνα. Ο Σαράστρο διώχνει το Μονόστατο από το βασίλειο του. Εδώ έχουμε την άρια του Σαράστρο: «In diesen heil gen Hallen kennt man die Rache nicht» (Σ’ αυτούς τους ιερούς χώρους η εκδίκηση δεν έχει θέση). Η πρώτη δοκιμασία περιλαμβάνει την υπακοή στην εντολή της σιωπής. Ο Παπαγκένο αποτυγχάνει αλλά ο Ταμίνο μένει σιωπηλός ακόμη και μπροστά στην Παμίνα που νομίζει ότι δεν την αγαπά και ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει. Τρία αγόρια την εμποδίζουν λέγοντας της ότι ο Ταμίνο την αγαπά. Ο Παπαγκένο θέλει κι αυτός να πεθάνει αφού δεν βρίσκει την Παπαγκένα του όπως του υποσχέθηκαν. Ο Παπαγκένο παίζει τα κουδουνάκια του τραγουδώντας «Ein Mädchen oder Weibchen wünscht Papageno sich» (Ένα κορίτσι ή ένα θηλυκό επιθυμεί ο Παπαγκένο). Ξαφνικά εμφανίζεται η Παπαγκένα και ξεκινούν μαζί ένα ερωτικό ντουέτο: Pa-Pa-Pa-Pa-Pa-Pa! Papageno! Papagena! (Παπαγκενο! Παπαγκενα!) Το κακάρισμα του ντουέτο, όμοιο με αυτό των πουλιών υπογραμμίζει την πρόθεση τους να φέρουν στον κόσμο μικρούς «φτερωτούς» απογόνους.

Εν τω μεταξύ ο Ταμίνο και η Παμίνα μαζί περνούν τις υπόλοιπες δοκιμασίες της φωτιάς και του νερού. Η Βασίλισσα της Νύκτας και η συνοδεία της μπαίνουν στο βασίλειο του Σαράστρο, αλλά αυτοκαταστρέφονται. Η Παμίνα και ο Ταμίνο ενώνονται και γίνονται δεκτοί από τον Σαράστρο στην ομάδα των μυημένων, στο Βασίλειο του Φωτός. Οι δοκιμασίες του νερού και της φωτιάς δείχνουν δυαδική αισιοδοξία, κοσμοθεωρία των τεκτόνων. Η νύχτα βρίσκεται απέναντι στο φως, το καλό στο κακό, η νίκη όμως ανήκει στο καλό.

Είναι ενδιαφέρον ότι οι μασονικές στοές αποτελούνται αποκλειστικά από άνδρες. Αλλά αυτή η δοκιμασία της αγάπης ήτο πιο σημαντική για το Μότσαρτ από την απλή προσήλωση στον τεκτονικό θεσμό. Ακόμη και στο χορωδιακό φινάλε υπάρχουν γυναικείες φωνές. Στην ερμηνεία του «Μαγικού Αυλού» το καινούργιο βασίλειο περιλαμβάνει αδελφούς και αδελφές.

Στις στοές υπήρχαν μεγάλα ταλέντα όπως καλλιτέχνες, σοφοί, πεφωτισμένοι αριστοκράτες κ.α. Ο Μότσαρτ έμεινε πιστός στις αρχές του τεκτονισμού ακόμη και όταν o τεκτονισμός κηρύχτηκε επισήμως παράνομος.

Το έργο και η τεκτονική πλευρά του Μότσαρτ

Η Όπερα ο «Μαγικός Αυλός» του Μότσαρτ είναι ένα Ζίνγκπιλ σε δύο πράξεις. Το λιμπρέτο είναι του Σικανέντερ. Η πρώτη παράσταση έγινε το 1791 έτος του θανάτου του Μότσαρτ.

Ο Μαγικός Αυλός περιέχει όσα επιθυμεί η καρδιά και ο νους του φιλόμουσου κοινού. Δεν είναι μόνο η πιο επιτυχημένη λυρική σύνθεση του Μότσαρτ αλλά ίσως το πιο πολυπαιγμένο έργο στο σύνολο της φιλολογίας της όπερας. Αναπτύσσονται εδώ φιλοσοφικές και ουμανιστικές σκέψεις δοσμένες μέσα από τη μουσική που ελκύουν διεθνές ενδιαφέρον. Το μυστικό της επιτυχίας του έργου είναι ότι γοητεύει όλες τις ηλικίες γιατί είναι ταυτόχρονα ένα παραμύθι για παιδιά και ένα οικουμενικό δράμα για τους φιλοσόφους. Ο Μότσαρτ από το 1784 και ο Σικανέντερ από το 1788 ήταν μέλη σε τεκτονικές στοές. Η όπερα αυτή κρύπτει αρχές της Τεκτονικής σκέψης και θεωρείται «μασονική όπερα».

Υπόθεση

Α’ πράξη  

Η όπερα ξεκινά με μια εισαγωγή με τρεις συγχορδίες. Να σημειωθεί ότι το 3 αποτελεί συμβολικό αριθμό για τους τέκτονες. Το ζωηρό θέμα αποτελείται κι’ αυτό από 3 επαναλαμβανόμενα κτυπήματα.

Τρέχοντας να φύγει από ένα γιγαντιαίο δράκο που βγάζει φωτιές ο Πρίγκιπας Παμίνο λιποθυμά. Τρεις μάγισσες τον σώζουν. Ο γητευτής των πουλιών Παπαγκένο εμφανίζεται με ένα πουπουλένιο ρούχο και ένα αυλό και καυχιέται ότι αυτός σκότωσε το τέρας. Τραγουδά μια άρια απλή και στροφική. Αλλά οι 3 μάγισσες ξαναγυρνούν και για τιμωρία βάζουν ένα λουκέτο στο στόμα του Παπαγκένο, στο όνομα της Βασίλισσας της Νύχτας. Η Βασίλισσα εμφανίζεται και είναι σε απόγνωση διότι έχουν απαγάγει την κόρη της Παμίνα. Δίνει το πορτρέτο της Παμίνα στον Πρίγκιπα και του υπόσχεται το χέρι της κόρης της αν μπορέσει να την ελευθερώσει από την εξουσία του κακού Σαράστρο. Ο Ταμίνο βλέποντας το πορτρέτο την ερωτεύεται και υπόσχεται να βοηθήσει. Ακούουμε την άρια «Dies Bildnis ist bezaubernd schön!» (Αυτή η εικόνα είναι τόσο μαγευτικά όμορφη!). Ακολούθως η Βασίλισσα θρηνεί «Zum Leiden bin ich auserkoren, denn meine Tochter fehlet mir» (Εκλέχθηκα να υποφέρω από την απουσία της κόρης μου). Οι τρεις γυναίκες προσφέρουν στο Ταμίνο ένα μαγικό αυλό ο οποίος μπορεί να αλλάξει το χαρακτήρα του ανθρώπου (π.χ. η κακία γίνεται καλοσύνη) και στον Παπαγκένο, ο οποίος είναι ελεύθερος πλέον να μιλά, μαγικά καμπανάκια για να τον προστατεύουν.

Στο ανάκτορο του Σαράστρο ο επιστάτης Μονόστατος προσπαθεί να αναγκάσει την Παμίνα να ενδώσει στις προτάσεις του. Τυχαία ο Παπαγκένο βρίσκει τη Παμίνα και τη σώζει από το Μονόστατο. Ο Παπαγκένο της φανερώνει την αγάπη του Πρίγκιπα Ταμίνο. Εδώ ακούμε τον ύμνο του έρωτα από τον Παπαγκένο και τη Παμίνα «Mann und Weib und Weib und Mann reichen an die Gottheit an» (Άνδρας και γυναίκα, γυναίκα και άνδρας να φτάνουν τα όρια του Θείου). Εδώ ο Μότσαρτ ενώνει αρμονικά το ανάλαφρο στυλ του Παπαγκένο με τις κολορατούρες της Παμίνα.

Στο μεταξύ ο Πρίγκιπας φθάνει στο ναό της Σοφίας και μαθαίνει ότι ο Σαράστρο κυβερνά εκεί. Πάνω από τις 3 πύλες έχουν χαραχθεί οι λέξεις: Λογική, Σοφία, Φύση, και καταλαβαίνει ότι πρόκειται για το Ναό της Γνώσης. Με το Μαγικό Αυλό καλεί την Παμίνα. Εν τω μεταξύ ο Παπαγκένο μαγεύει τους φρουρούς και τα ζώα με τα καμπανάκια του, κι αυτά χορεύουν ασταμάτητα. Ο Σαράστρο επιστρέφει, τιμωρεί το Μονόστατο και οδηγεί τον Ταμίνο και τον Παπαγκένο στο ναό για τη νενομισμένη δοκιμασία. Μόνο τότε θα ανήκουν στην ένωση των μυημένων.

Β’ Πράξη

Ο Σαράστρο ευχαριστεί τους ιερείς – αδελφούς του που συμφωνούν ότι ο Ταμίνο και η Παμίνα προορίζονται ο ένας για τον άλλο. Ο Ταμίνο είναι άξιος ως υποψήφιος για την ένωση των μυημένων και ο Σαράστρο παρακαλεί τους Θεούς «O Isis und Osiris, schenket der Weisheit Geist dem neuen Paar» (Ω, Ίσιδα και Όσιρη δωρίστε το πνεύμα της σοφίας στο νεαρό ζευγάρι). Ο Μότσαρτ ταυτίζει με λεπτότητα τους ιερείς και τους τέκτονες. Στη χορωδία ακούγονται πάλι οι 3 συγχορδίες της εισαγωγής. Αυτή η σειρά των συγχορδιών θα ακουστεί 3 φορές. Η τριπλή συγχορδία ακούγεται εκτός από την εισαγωγή, στα λόγια του Σαράστρο όταν εγκωμιάζει τις 3 αρετές του Ταμίνο (ήθος, εχεμύθεια και φιλανθρωπία). Υπάρχουν 3 κυρίες, 3 αγόρια, 3 όργανα. Θα ακουστεί επίσης στο φινάλε όταν ο Ταμίνο βρίσκει 3 ναούς στην είσοδο του Βασιλείου, κάνει 3 απόπειρες να μπει και δοκιμάζεται 3 φορές. Στην πρώτη δοκιμασία ο Ταμίνο και ο Παπαγκένο ορκίζονται να μη μιλήσουν σε κανένα. Αντιστέκονται στον πειρασμό να μιλήσουν στις 3 κυρίες. Ο Μονόστατος, εν τω μεταξύ, πλησιάζει την κοιμισμένη Ταμίνα αλλά η Βασίλισσα της Νύχτας εμφανίζεται και ορκίζεται εκδίκηση για το Σαράστρο λέγοντας της Παμίνας να τον σκοτώσει, φέρνοντας πίσω τον ηλιακό κύκλο που κάποτε έλαβε από το σύζυγό της. Τραγουδά την άρια «Der Holle Rache Kocht in meinem Herzen» (Η εκδίκηση βράζει στην καρδιά μου). Η άρια αυτή έχει ιδιαίτερα απαιτητικές κολορατούρες σε ακραία έκταση φωνητικής σκάλας.

Ο Μονόστατος ο οποίος κρυφάκουσε για το φόνο εκβιάζει την Παμίνα. Ο Σαράστρο διώχνει το Μονόστατο από το βασίλειο του. Εδώ έχουμε την άρια του Σαράστρο: «In diesen heil gen Hallen kennt man die Rache nicht» (Σ’ αυτούς τους ιερούς χώρους η εκδίκηση δεν έχει θέση). Η πρώτη δοκιμασία περιλαμβάνει την υπακοή στην εντολή της σιωπής. Ο Παπαγκένο αποτυγχάνει αλλά ο Ταμίνο μένει σιωπηλός ακόμη και μπροστά στην Παμίνα που νομίζει ότι δεν την αγαπά και ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει. Τρία αγόρια την εμποδίζουν λέγοντας της ότι ο Ταμίνο την αγαπά. Ο Παπαγκένο θέλει κι αυτός να πεθάνει αφού δεν βρίσκει την Παπαγκένα του όπως του υποσχέθηκαν. Ο Παπαγκένο παίζει τα κουδουνάκια του τραγουδώντας «Ein Mädchen oder Weibchen wünscht Papageno sich» (Ένα κορίτσι ή ένα θηλυκό επιθυμεί ο Παπαγκένο). Ξαφνικά εμφανίζεται η Παπαγκένα και ξεκινούν μαζί ένα ερωτικό ντουέτο: Pa-Pa-Pa-Pa-Pa-Pa! Papageno! Papagena! (Παπαγκενο! Παπαγκενα!) Το κακάρισμα του ντουέτο, όμοιο με αυτό των πουλιών υπογραμμίζει την πρόθεση τους να φέρουν στον κόσμο μικρούς «φτερωτούς» απογόνους.

Εν τω μεταξύ ο Ταμίνο και η Παμίνα μαζί περνούν τις υπόλοιπες δοκιμασίες της φωτιάς και του νερού. Η Βασίλισσα της Νύκτας και η συνοδεία της μπαίνουν στο βασίλειο του Σαράστρο, αλλά αυτοκαταστρέφονται. Η Παμίνα και ο Ταμίνο ενώνονται και γίνονται δεκτοί από τον Σαράστρο στην ομάδα των μυημένων, στο Βασίλειο του Φωτός. Οι δοκιμασίες του νερού και της φωτιάς δείχνουν δυαδική αισιοδοξία, κοσμοθεωρία των τεκτόνων. Η νύχτα βρίσκεται απέναντι στο φως, το καλό στο κακό, η νίκη όμως ανήκει στο καλό.

Είναι ενδιαφέρον ότι οι μασονικές στοές αποτελούνται αποκλειστικά από άνδρες. Αλλά αυτή η δοκιμασία της αγάπης ήτο πιο σημαντική για το Μότσαρτ από την απλή προσήλωση στον τεκτονικό θεσμό. Ακόμη και στο χορωδιακό φινάλε υπάρχουν γυναικείες φωνές. Στην ερμηνεία του «Μαγικού Αυλού» το καινούργιο βασίλειο περιλαμβάνει αδελφούς και αδελφές.

Στις στοές υπήρχαν μεγάλα ταλέντα όπως καλλιτέχνες, σοφοί, πεφωτισμένοι αριστοκράτες κ.α. Ο Μότσαρτ έμεινε πιστός στις αρχές του τεκτονισμού ακόμη και όταν o τεκτονισμός κηρύχτηκε επισήμως παράνομος.